Trong khi cầu Thủ Thiêm và hầm Thủ Thiêm cho phép dễ dàng tiếp cận bán đảo Quận 2 từ các quận lân cận, thì hàng thập kỷ trước, người dân Sài Gòn phải dựa vào phà Thủ Thiêm để qua sông.
Theo các ghi chép lịch sử, những mô tả sớm nhất về cuộc sống ở Bán đảo Thủ Thiêm có từ thời Tự Đức, vị hoàng đế thứ tư của triều Nguyễn. Một đoạn trích từ Đại Nam Nhất Thống Chí , một tạp chí địa lý bằng tiếng Trung được viết vào thời điểm đó, mô tả một khu chợ địa phương trong khu vực:
Quai de l'Argonne ở phía Quận 1.
Một bài báo trên Trí Thức cho rằng huyện Nghĩa An nay thuộc một phần của quận 2 và quận 9, còn Bình Giang là tên cổ của sông Sài Gòn. Từ bến cảng Thủ Thiêm, hành khách có thể đi ngược dòng về hướng Bình Quới hoặc thậm chí Thủ Dầu Một của tỉnh Bình Dương hoặc qua sông đến Quận 1, được gọi là tỉnh Gia Định vào thời điểm đó. Tài khoản này chứng minh rằng có một cộng đồng thịnh vượng ở Thủ Thiêm vào giữa đến cuối thế kỷ 19 và do đó, một hệ thống phà hoạt động nhưng thô sơ.
Có nhiều ý kiến trái chiều về ý nghĩa đằng sau Thủ Thiêm. Một số người cho rằng đó là cách phát âm sai của Cửu Thiêm, tên của khu chợ ban đầu trong khu vực trong khi những người khác cho rằng nó ám chỉ một đồn canh từng đóng trong khu phố từ cuối thế kỷ 18 . “Thủ” có nghĩa là đồn canh và “Thiêm” có lẽ là tên của người đứng đầu đồn. Chính phủ sau đó đã thiết lập cấu trúc để giám sát giao thông trên sông đồng thời cung cấp một lớp bảo vệ cho trung tâm thành phố.
Quảng trường Mê Linh năm 1972 với bến phà chỉ cách đó một quãng ngắn.
Ngoài tòa nhà bảo vệ và chợ, Thủ Thiêm còn có một vài ngôi chùa, đền thờ và cửa hàng xung quanh bến phà. Cộng đồng bắt đầu phát triển mạnh hơn vào những năm 1960 khi Công ty đóng tàu Caric được thành lập và đưa hai chiếc phà 20 tấn vào sử dụng để tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển qua hai bờ sông. Đến năm 1964, tuyến này tự hào có một sân ga xuống đúng nghĩa với bốn chiếc phà, được người dân Sài Gòn gọi bằng biệt danh phà “quả trứng vịt” do hình dạng của chúng.
Mỗi chiếc phà có hai tầng, có khả năng chứa ô tô, xe đạp, xe đạp và xe ba bánh ngoài hành khách đi bộ. Năm 1975, sở giao thông vận tải của thành phố đã giảm số tầng xuống chỉ còn một tầng vì sợ những chiếc phà cao bị lật trong thời tiết mưa bão.
Trong những thập kỷ gần đây, dân số Thủ Thiêm đã giảm đáng kể do nỗ lực di dời để phát triển bất động sản, nhưng dịch vụ Phà Thủ Thiêm vẫn hoạt động bình thường hàng ngày, ít nhất là cho đến giữa những năm 2000. Vào năm 2012, nhà điều hành phà có 44 nhân viên, một số người đã làm công việc này từ 20 đến 30 năm. Một số ít nhân viên phà thậm chí đại diện cho hai thế hệ làm việc.
Toàn cảnh hoạt động của phà vào năm 2011. Video qua người dùng YouTube Rob Whitworth .
Mọi thứ bắt đầu thay đổi vào năm 2007 khi cây cầu Thủ Thiêm đầu tiên khánh thành, nối Thủ Thiêm với Quận Bình Thạnh. Năm 2011, Sài Gòn chứng kiến lễ khánh thành đường hầm Thủ Thiêm, đi dưới sông Sài Gòn, nối bán đảo với Quận 1, 5, 6 và 8. Những con đường mới – cùng với nỗ lực di dời – đã làm giảm lượng hành khách trên đường hầm . phà đáng kể.
Tháng 10/2011, chính quyền Sài Gòn ra quyết định ngừng hoạt động phà vĩnh viễn vào ngày đầu tiên của năm 2012, sau 100 năm hoạt động. Ngoài cầu và hầm Thủ Thiêm hiện tại, các quan chức thành phố đã công bố nhiều dự án cầu bổ sung nối các khu vực khác của thành phố như Quận 7 và thậm chí cả trung tâm thành phố Quận 1 với Thủ Thiêm.
Mời các bạn xem một số hình ảnh cũ về các quá trình hoạt động của Phà Thủ Thiêm dưới đây:
